Laat mij beginnen met een eenvoudige stelling: alle theorieën zijn fout. Nu wel, deze stelling vormt een logische tegenstrijdigheid. De stelling is een héél erg eenvoudige theorie (1). Maar déze specifieke theorie stelt dat alle theorieën fout zijn. Als je haar dus toepast op zichzelf dan krijg je: “de theorie dat alle theorieën fout zijn is fout”, en dan volgt noodzakelijkerwijze de logische conclusie dat alle theorieën juist zijn. Ik raak in de war van dat soort constructies maar ga er toch telkens weer naar op zoek, net als een enthousiaste puppy die zijn staart maar blijft najagen. Eigenlijk is dit een paradox en wel één van een speciale soort: de logische tegenstrijdigheid ontstaat eenvoudigweg omdat de zin een uitspraak doet over zichzelf (2). Maar zelfs als mijn logische zelf de stelling aan de kant veegt, wegens logisch ongegrond, is mijn voelende zelf wél volledig akkoord met deze uitspraak. Ik ben een variant van deze stelling voor de eerste keer tegengekomen op een universitaire opleiding die over forecasting technieken ging. De professor opende de eerste les in een serie van zes met de uitspraak “all forecasts are wrong”. Hij had direct mijn onverdeelde aandacht. Wat hij bedoelde was enerzijds dat een moderne productie planning steunt op een reactieve productie capaciteit (‘agile’, ‘lean’), en dus niet mag werken met grote en kapitaal intensieve buffervoorraden en zich dus best ook niet te veel vertrouwt op forecasts. Anderzijds toonde hij aan dat de fouten op forecasts vaak érg groot waren, alle statistische spitsvondigheden ten spijt. Het is dus fout om ze te gebruiken en ze zijn bovendien nog eens goed fout ook. En toch wordt forecasting vandaag nog wijdverbreid gebruikt (zoek referentie), bijvoorbeeld in de jaarlijkse financiële budgettering van bedrijven worden verkoops prognoses en kosten prognoses gemaakt die soms inderdaad steunen op spitsvondige forecasting modellen. Een andere variant van alle theorieën zijn fout is “Alle modellen zijn fout, maar sommige zijn nuttig” (4). Deze variant heeft mijn voorkeur, ze is genuanceerd en vertolkt de nuchtere, praktische en plichtsbewuste wetenschappelijke aanpak. Nog verder nuanceren kan ook, door te stellen dat er ‘graden’ van juistheid zijn (5). Ik ben doorgaans erg genuanceerd, té genuanceerd, want weinig mensen hebben daar nog geduld voor. Daarom koos ik voor een provocatieve variant als titel voor deze post. En dat is omdat “de fundamentele bron van problemen in onze moderne wereld is dat de dommen zelfverzekerd zijn en de verstandigen met twijfel vervuld“ (6). Ik wens iedereen meer vertwijfeling, verwondering, nieuwsgierigheid en openheid toe. En daarom, de wijze woorden van Socrates indachtig, “Het enige wat ik weet is dat ik niets weet”, pleit ik dan ook voor meer twijfel: alle theorieën zijn fout, en dus zeker ook die van jou!
(1) “Een theorie is een geheel van denkbeelden, hypothesen en verklaringen die in onderlinge samenhang worden beschreven. In de wetenschap is een theorie een toetsbaar model ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid.”, bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Theorie
(2) Dit is eigenlijk een variant op de leugenaarsparadox, met als algemene vorm “deze zin is onwaar”. bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Leugenaarsparadox
(3) Zie bijvoorbeeld https://www.proformative.com/articles/should-companies-eliminate-budgets
(4) van de auteur George E. P.Box
(5) Zie bijvoorbeeld het essay van Asimov, the relativity of wrong, of een nederlandstalige bespreking hiervan de relativiteit van verkeerd zijn
(6) vrij vertaald van Bertrand Russel “The fundamental cause of the trouble is that in the modern world the stupid are cocksure while the intelligent are full of doubt”, http://russell-j.com/0583TS.HTM.
bron foto: http://www.quickmeme.com/meme/3rvsjc
Goed om ons daar nog eens op te wijzen.