klareau als blog is ontstaan nadat ik mezelf erg lang had gepijnigd rondom een vraag die mij al lang had bezig gehouden. Het soort vraag dat je op een dag plots tegenkomt om je direct daarna te verwonderen waarom je hem nooit eerder zag. En tegelijkertijd blijkt hij onoplosbaar, heeft iedereen zogezegd antwoorden, zonder dat die bevredigend zijn. We lijken daarmee bij het type oer-vragen te komen als ‘moeder, waarom leven wij?’.

Ik ben het soort mens dat zich amuseert met die categorie van vragen, maar dat is niet voor iedereen zo. De vraag waar ik het over heb trekt nochtans wel de aandacht van een brede groep mensen: ‘waarom blijven IT projecten falen?’. De vraag spookte al heel lang rond in mijn hoofd, en is ook mee de motivatie waarom ik professioneel doe wat ik doe: met mijn klanten werken om dat falen zo ver mogelijk te verbannen.

Falen, zoals kunst, is ‘in the eye of the beholder’. De sponsor van een project kijkt anders naar succes als de klant van het project of een projectmedewerker. Falen heeft verder ook gradaties op de assen van kwaliteit, doorlooptijd en budget tot en met het volledig en vroegtijdig stopzetten van het project, dat gebeurt wel degelijk.

Welbeschouwd is de vraag erg gelaagd, maar in eerste benadering gaat ze over effectiviteit: hoe komt het dat we onze doelen niet halen en hoe komt dat we niet leren uit onze (vermeende) fouten? Ik heb gegraven onder de eerste grondlaag van de vraag en alle lagen die ik tegenkwam daaronder proberen te duiden. Dat gewroet heeft dan uiteindelijk geleid tot een tekst van net meer dan vier pagina’s. Mijn kernsuggestie daarin is dat we niet moeten proberen falen te vermijden maar eerder onze eigen nietigheid aanvaarden en dromen niet met projecten mogen verwarren. Zo rauw gesteld klinkt dat nogal fatalistisch, alhoewel de geest van de tekst toch opbouwend blijft: projecten zijn als een lava ballet, waarin we samen dansen rond een actieve vulkaan zo staat er te lezen in de slot paragrafen.

Ik heb mijn artikel met een bevriend collega gedeeld, Jacques die momenteel doctoreert in de filosofie, en hij schreef er een repliek op, systematischer dan mijn eigen tekst, wat zich bijvoorbeeld uit in de beknoptheid ervan met net geen anderhalve pagina. In zijn antwoord stelt hij dat de fundamentele keuze die is tussen het zekere en het onzekere, tussen machine en mens, tussen utopie en realiteit. Daarin zitten we op dezelfde lijn. Maar waar ik droom van project wil scheiden, stelt Jacques dat er eerder een goede balans tussen beiden moet gevonden worden.

Hij heeft gelijk.

Meer dan een jaar nadat ik mijn tekst schreef begrijp ik nu dat niet alles moet opgelost worden. Dromen en hopen zijn een voorrecht van mensen. Of, anders bekeken, een vloek, omdat de droom altijd nét buiten bereik zal blijven. Maar voorrecht en vloek kunnen verzoend worden in engagement, een positieve keuze voor het project dat samen leven heet, en ook samen werken inhoudt.

En dat lijkt me een meer passend oer-antwoord op een dergelijke oer-vraag.

bron foto: http://www.dailygalaxy.com/my_weblog/2014/03/the-sleeping-dragon-thousands-of-years-of-climate-change-conclusive-new-data-released.html

Afgelopen zondag gingen we nieuwe schoenen halen voor de dochter. Ze verslijt haar paren op een goede drie maand, maar we geraken nauwelijks op tijd met haar in een schoenenwinkel, zo vol is haar agenda met feestjes, de scouts en de academie. Het probleem werd met de week acuter, ze zat bijna letterlijk door haar zolen. Maar er was nu ook een figuurlijk gaatje vrij op een zondagochtend bij een grotere schoenenzaak die dan open was.

Het is altijd wat zoeken om schoenen te vinden voor haar, met onderweg steevast enkele momenten van boze teleurstelling als de juiste maat en stijl niet willen samenkomen in één en hetzelfde paar. Maar dat hadden we al snel achter ons. Toen er nog heen en weer werd gekeken voor een paar slippers kon ik dus wat staan suffen met de smartphone aan de kassa, en daar viel mijn oog op een boek.

Een boek met het verhaal achter de winkel keten, van de hand van diens oprichter. Ik bladerde door het boek, maar de opmaak ervaan trok mij niet direct aan, het voelde te ‘technisch’ aan, te dogmatisch systematisch. Hup, terug op de stapel en weeral 25€ uitgespaard. Het onderwerp daarentegen sprak wel aan: ‘werken met hart en ziel’.

Thema’s hebben bij mij vaak de neiging om ineens hun opwachting te maken en zich dan in opeenvolgende dagen op verschillende manieren bloot te geven. De dag ervoor had ik nog maar net een lang interview gelezen in de Tijd met de director people operations van Google. De dag erna kwam een nieuwe post van Frank van Massenhove met een hulde aan authentiek leiderschap.

En telkens weer hoorde ik dezelfde toon van participatie, autonomie, ‘ont-structurering’ met (veel) minder bazen, zelf-organisatie en zingeving. Het is het nieuwe poppy deuntje met de mens centraal in het werken dat fris klinkt in contrast met de overheersende barok van geld en efficiëntie als centrum in het werken.

Kan dat nieuwe werken wel werken? Welnu, met die vraag gingen ze bij Canvas aan de slag en vonden alvast enkele bedrijven die die filosofie al in de praktijk hadden gebracht. In de rapportage ‘Zo werkt het niet’ komen we over de vloer bij een middelgrote Franse onderdelen fabrikant (400 medewerkers), een grote Belgische zorgonderneming (het Wit-Gele kruis met 1.600 medewerkers), een Belgische KMO die meubels fabriceert en ook Harley Davidson onder een vorig beleids bewind.

Dit nieuwe werken benadrukt de zelfredzaamheid van mensen die werken in groepen en vermindert de klemtoon van ‘command and control’ vanuit een centrale hiërarchie. Het doorprikt de illusie van onfeilbaar vooruit te kunnen plannen. Het roept een halt aan de gepriviligiseerde groep van managers die van haar hoog opgeleide troepen kritiekloze uitvoering van haar orders verlangt. « Cherche pas à comprendre, fais ce qu’on te dit » typeert een medewerker het ‘ancien régime’, dat naast haar schoenen lijkt te lopen. In het nieuwe werken zet die groep managers een stap opzij ten gunste van de medewerkers die hun expertise én hun onaangewend talent in de schaal gooien om hun professionele uitdagingen als individuen en als groep te trotseren met de middelen die ze daar voor krijgen.

Ik vind het bemoedigend dat dit soort pionierswerk gebeurt, en dat er terug aansluiting komt met het oorspronkelijke gedachtegoed van het management denken: zinvol samenwerken binnen de gemeenschap. Als mijn dochter later in haar eigen schoenen staat, hoop ik dat ze in dergelijke bedrijven aan de slag kan gaan.

Ik ben van nature uit meer een luisteraar dan een spreker. Statistisch en fysiologisch ligt dat ook meer voor de hand met twee oren en in verhouding slechts één mond. Maar lang niet iedereen lijkt zich van die wetmatigheid bewust.

Als ik in een gesprek luister, dan volg ik, probeer de verbanden te begrijpen, me in te leven. En als er dan even een stilte is, dan is er ruimte voor een vraag van mij om te toetsen of ik het wel goed heb begrepen. Als ik dan eenmaal het relaas van de gesprekspartner heb begrepen, dan kan ik inhaken met mijn visie op dat thema, als ik die al heb natuurlijk.

Ik heb het nu over een échte dialoog, waarbij de richting van het gesprek over en weer gaat. Maar regelmatig kom ik in gesprekken die als een waterval koud en hard over mij heen storten van ergens tientallen meters hoger. In mijn ervaringen komen die spraak watervallen in twee soorten.

De eerste waterval is turbulent, en er wordt enthousiast een kakafonie aan feiten en meningen gedeeld. Als ik dan bij een pauze daar één onderwerp uit pik en erop aanhaak, wordt ik of steevast aangekeken als een plomp verloren boer, of gaat de waterval redelijk ongestoord verder. Zwijg en luister lijkt de boodschap.

De tweede waterval is dan weer gelijkmatig, en verkondigt stellig hoe het zou moeten zijn. De bewijslast die daar voor wordt aangedragen varieert van vermeend onwrikbare feitelijkheid tot emotionaliteit, waarbij die emotionaliteit het spectrum vult tussen ‘ik ben toch zo bijzonder’ tot ‘ze viseren altijd mij!’. Wanneer er dan een stilte valt, zwijg ik, dat heb ik al lang geleden geleerd. Met spreken kan je hier alleen maar verliezen: ofwel ga je tegen het relaas in, en wordt je veroordeeld als onbekwaam of afvallig, ofwel wordt je verplicht er helemaal in mee te gaan ‘oh ja, je hebt overschot van gelijk’.

Het gaat hier om een verbaal steekspel waarvan de uitkomst de dominantie (waterval) of onderwerping (koude douche) van de deelnemers bevestigt. Maar is zwijgen hier dan wel de juiste oplossing?

Wij dieren hanteren bij de confrontatie vier standaard reacties: vechten, vluchten, bevriezen of zich onderwerpen. Zwijgen kan alvast niet doorgaan voor vechten, dus die schrappen we al van de lijst. Bij vluchten loop je weg van de agressor, ook deze valt dus weg. Bij het bevriezen, kruip je als het ware in elkaar, zonder de agressor nog aan te kijken. Onder die omstandigheden kan je niet meer spreken van een dialoog. Blijkbaar stemt zwijgen dus overeen met jezelf onderwerpen.

We kunnen het zwijgen nu situeren, maar de vraag blijft overeind: is zwijgen wel de juiste oplossing? Wel, het hangt er allemaal van af. Algemeen gesteld zou ik niemand een langdurige en/of intense blootstelling aan dergelijke koude watervallen aanraden. Als dat dan toch gebeurt, dan zou ik de persoon in kwestie aanraden ook bij zichzelf te rade te gaan, want ook elk onevenwicht gebeurt in evenwicht met de omgeving (zie bijvoorbeeld de drama driehoek van Karpan). Meer specifiek gesteld is de wijsheid je gevechten slim te kiezen en zelfs liefst zo dat je al gewonnen hebt voordat de strijd start.

En tenslotte, het zou toch maar saai zijn als alles zich moeiteloos aan mij prijs zou geven. Waarover zou ik dan nog moeten dromen? Waarover zou ik dan nog moeten schrijven?

Deed iemand net het licht aan? Iets is er veranderd. Alles heeft opeens een zijde zachte glans. En neen, ik heb het niet over een nieuwe wasverzachter. Mensen komen minder scherp over. En mijn eigen stokpaardjes hebben ineens een nostalgisch aandoende vintage look.

Als alles ineens is veranderd, dan is het meer waarschijnlijk dat het de toeschouwer is, ik, die anders kijkt naar het schouwspel dan dat dat spel ineens anders wordt gespeeld.

Een tijdje geleden stapte ik inderdaad over een symbolische streep van verandering. 39 streep 40. Maar er gebeurde toen niets bijzonders. Het is niet alsof de natuur plotsklaps ‘coole’ en tot dan toe verborgen mogelijkheden ontplooide. Neen, niets van dat. Eigenlijk is het eerder omgekeerd. Als de natuur al iets duidelijk maakt is het net dat er minder mogelijkheden overblijven. Na al die jaren er keihard voor te gaan, sta je even stil, buiten adem en wat onwennig omdat je pauzes niet gewoon bent. En je kijkt terug naar het traject dat je al aflegde.

Tot nu toe zoefde je in je tunnel richting de droom die je moest waarmaken. Je velde vandaar uit allerlei oordelen over de stations die je achter je liet met je ‘meer-en-beter’ supersonische trein. Maar nu dat zoeven trager en trager wordt en het einde van de tunnel nog geen meter dichterbij kwam beklaag je je eerder over verouderde trein infrastructuur dan dat je eigen bestemming of tempo in vraag stelt.

Maar wat als er geen bestemming is, maar enkel de reis? Als er niets meer moet bewezen worden door te worden wie je zou moeten zijn, of te blijven wie je was, dan kleurt het perspectief ineens anders. Onvoltooide ambities kunnen, als een ballonetje, worden los gelaten, en in haar vlucht omhoog rukt die ballon de lens van je neus, de lens van de dwang, van de eis, van het moeten.

Als je minder moet wordt je zelf milder en het schouwspel zachter.

Minder is meer.

met dank aan Cristian voor het delen van de illustratie: http://www.conniewonnie.com/

De term scheppende vernietiging (creative destruction in het Engels) kwam ik voor het eerst een zestal jaar geleden tegen. Toentertijd volgde ik een tweede Master Na Master (MaNaMa) opleiding waarin strategisch denken een belangrijke ondertoon was, net zoals dat ook het geval was geweest in de eerste MaNaMa die ik had gevolgd. Een van de vragen die bij mij bleef plakken, was wat je nu eigenlijk extra kon verwachten van een organisatie die zowel uitmuntend was in strategisch plannen als in de uitvoering daarvan: wat zou de extra levensduur van zo een organisatie zijn? En wat was eigenlijk de levensduur van een gemiddelde organisatie?

Het lijkt niet meer als logisch dat als een mensen leven beperkt is in de tijd, dat dan ook organisaties, door mensen bedacht, beperkt zijn in de tijd. Neen? Toch vond ik rondom dat soort vragen geen literatuur, en het thema werd ook niet in de lessen behandeld.

Als we als managers, consultants, medewerkers dromen over de bedrijfstoekomst, dan zwijgen we hier eigenlijk altijd over. Als mensen spreken we ook niet dagelijks met elkaar over het feit dat dood de enige zekerheid is in het leven (naast belastingen), maar we weten het allemaal wel, het hoort erbij. In het bedrijfsleven lijkt echter alles onsterfelijk: klanten, producten, markt penetraties, strategische plannen, innovaties, kapitaalinjecties …

Het is natuurlijk wel zo praktisch dat alleen de bedrijfsleiding zich zorgen maakt over de al dan niet beperkte levensduur van het bedrijf en dat de rest van dat bedrijf zich vooral concentreert om de zaak gewoon draaiend te houden. Maar ook onder de gelederen van de bedrijfsleiding of de management lagen nét daaronder, lijkt het concept van levenscyclus voor bedrijven onbekend.

Als ‘case-study’ van het soort boeken dat door hun wordt gelezen was er in de beginjaren van mijn professionele loopbaan het boek ‘Good to great’ van Jim Collins. Het boek probeerde te achterhalen wat toonaangevende bedrijven (the great) onderscheidde van de rest (the good) door te kijken naar management technieken, bedrijfscultuur en allerhande slimme analyses die ik ondertussen allemaal alweer vergeten ben. Wat ik echter niet ben vergeten is dat de lijst van toonaangevende bedrijven uit dat boek de tand des tijd moeilijk doorstond. Bedrijven uit die lijst werden opgekocht, gingen failliet, werden gesplitst, verloren markt aandeel en sommigen hielden natuurlijk ook wel gewoonweg stand. Dit soort boek, meer evangeliserend dan verklarend, is typerend voor de cultus van het bedrijfsleven, waarin de toekomst zonnig is voor de vooruitziende, hardwerkende, doortastende individuen, dragers en makers van de wereldmarkt: ga en vermenigvuldigt uw marktaandeel! Groei! Maak uw succes!

Een soort blind geloof in groei en de noodzaak van groei, omdat stilstaan achteruitgaan is. Het contrast met ‘The living company’ van Arie Geus kan niet groter zijn. In het eerste hoofdstuk hiervan legt de auteur uit dat hij als reactie op een bepaald voorstel tot grote bedrijfsverandering de volgende vraag voorgeschoteld kreeg: ‘Kan je eens voor bedrijven vergelijkbaar aan het onze in grootte en leeftijd nagaan wat hun ervaring was met een dergelijk grote verandering?’. Tot zijn verbazing merkte hij op dat de gemiddelde leeftijd van bedrijven rondom de 50 jaar lag. Het bedrijf waar de auteur voor werkte, Shell, is één van de weinige bedrijven in de geschiedenis die wel boven de 100 jaar uitkomen, en er zijn er nog minder die nog ouder worden.

Wat gebeurt er dan na 50 jaar met zo een bedrijf? Waar gaat het personeel naar toe? De klanten? De producten? De kennis? Het kapitaal? Verdwijnt dat dan allemaal? Wordt de maatschappij ineens armer als dat bedrijf weg is? Welneen, de markt evolueert en bedrijven innoveren mee of gaan op in andere bedrijven. En dat is niet erg want bedrijven zijn geen doel op zich maar vervullen een maatschappelijke functie.

Die boodschap van relativering is uiteraard minder voor de hand liggend voor de narcistische of megalomane bedrijfsleider die zijn zelfbeeld verbindt met het succes van zijn bedrijf. De boodschap gaat ook de gedesengageerde ‘spreadheet’ manager ongemerkt en geruisloos voorbij, die kijkt gewoon of overal alle vinkjes zijn gezet. De ontgoochelde en gedesillusioneerde werknemer lacht ze hardkeels en cynisch weg. En de gemotiveerde jonge en ambitieuze timmeraars van de weg hebben er geen oor of tijd voor.

Maar de tijden zijn aan het veranderen. Er broeit iets. Jormungand, de mythische Noordse oerslang die de wereld omsluit, bijt in haar staart en veroorzaakt daarmee telkens artikels en boeken die haar bespreken. Ik las daarvan in de laatste maanden ‘De neoliberale waanzin’, ‘Het verdorven vennootschap’, ‘Opium’ en vorige week ‘De geschiedenis van de vooruitgang‘. Dat laatste is een lijvig werk van Rutger Bregman dat ik desalniettemin toch met slechts één quote zal samenvatten “[…] geen enkele beschaving kan zonder geloof in vooruitgang[…], maar vooruitgangsgeloof slaat vroeg of laat op hol”.

We hebben inderdaad dat blind geloof nodig om onze rol in de samenleving op te nemen, geloof werkt als een onzichtbare lijm voor die samenleving. Maar als die aangeleerde blindheid uiteindelijk tot een persoonlijke geloofscrisis leidt, dan staan we verdwaasd in de kale kerk van het kapitalisme te luisteren naar de echo van ons eigen gejammer en is er geen priester te vinden. Maar als je goed luistert, dan hoor je toch heel duidelijk het gesis van Jormungand. Siiiiiis.

Nietschze (Duits): Was mich nicht umbringt, macht mich stärker

Nietschze (Nederlands): Wat me niet doodt, maakt me sterker

Nietschze (Engels): What doesn’t kill you makes you stronger

The Joker: What doesn’t kill you makes you stranger

source: the dark knight

Onlangs kwam ik aan de babbel met ‘iemand’ over ‘iemand anders’ waar we allebei al mee hadden samengewerkt. Het was al snel duidelijk dat we alle twee dezelfde waardering over deze persoon deelden, een soort van nauwelijks ingetoomde walging en onderdrukte woede, en in dat spectrum van het voelen erg verwant met mijn appreciatie voor, zeg maar, de strontvlieg. Een strontvlieg voedt zich met faeces, waarvan het equivalent op de werkvloer ‘bullshit’ is. Mijn kennis verbeterde me echter: ‘Neen geen strontvlieg, een kakkerlak, die krijg je niet kapot, een strontvlieg daarentegen haalt het einde van de dag niet’. Technisch is dat misschien eerder de ééndagsvlieg, maar hé we zijn beiden geen bioloog, en de associatie met kakkerlak is inderdaad véél scherper en heeft bovendien nog steeds de etymologische sterke band met bullshit.

Ik heb persoonlijk wel wat ervaring met kakkerlakken. Ik heb namelijk een jaartje in Congo geleefd (toen was dat nog Zaïre), samen met mijn ouders en verder ook samen met heel wat kakkerlakken. Ik mag me op de schouder kloppen omdat ik eigenhandig hele families kakkerlakken versneld op weg heb geholpen naar de kakkerlakken hemel, gesteld dat die beesten zo een hemel hebben natuurlijk, ik beschouw mezelf niet aansprakelijk voor hun levensbeschouwing. Eigenlijk kan het me niet schelen, ze moeten gewoon niet zijn waar ik ben. In mijn éénmans strijd tegen de kakkerlak soort, heb ik vooral vier hulpmiddelen gehanteerd: de schreeuw, de spuitbus, de pantoffel en het toilet.

Als beginnend kakkerlak verdelger gebruikte ik in het begin vaak de schreeuw, maar dat was eerder een spontane opwelling dan wel een middel om de kakkerlak te verdrijven, ik heb ze er nooit op zien reageren. Eenmaal de eerste schrik overwonnen, haalde ik de spuitbus boven, met die typische chemische geur, en spoot het beest een volle minuut nat. Zijn bewegingen werden dan snel trager, vaak lag het uiteindelijk op de rug, met de pootjes in de lucht in een laatste walgelijke stuiptrekking. En dan niets meer. Oef. Dan kon ik op mijn gemak gaan douchen of naar toilet, want het was altijd in die ruimtes, liefst ’s ochtends als ik pas wakker was, dat mijn pad kruiste met dat van hun.

De verdelger spuitbus liet er geen twijfel over bestaan, een zwart kruis op rode achter grond: dit was gif. Maar als je dan terug kwam uit de douche was dat beest gewoon weer vertrokken! Vandaar hulpmiddel drie: de pantoffel en plets! Rode en witte smurrie over de vloertegels. ‘Sta nu maar eens op!’. Het ergste wat ik heb meegemaakt is dat één van die beesten inderdaad ineens vleugels ontplooide en warempel begon te vliegen, recht op mij. AAAAAAAAAHHH! HET KAN VLIEGEN!

Dat was de meest traumatische ervaring. Maar dankzij die exemplaren, die na de pantoffel behandeling, eens dat ik terug kwam met een comfortabel groot stuk keuken papier (toilet papier is écht te klein) ongestoord door gingen, perfectioneerde ik wel mijn techniek: verdoven door vergiftiging, structurele schade door verpletting en daarna finaal verdrinken in het toilet. Kil misschien, maar wel zo effectief. Als ik dat zo allemaal op een rijtje zou lezen bij iemand anders zou ik toch wel vragen beginnen stellen. Ik zou zeggen: terecht.

Wat wel mag blijken is dat het woord kakkerlak bij mij toch wel heel wat losmaakt, vooral dus dat ze wansmakelijk zijn en niet kapot te krijgen. Samen ‘onschuldig’ lachen over anderen lijkt dus niet zo onschuldig te zijn in dit geval. Er is dan ook niets onschuldig aan het gedrag van deze spreekwoordelijke zakelijke kakkerlak. Net als zijn tegenhanger in het insecten rijk is hij niet alleen, maar onderdeel van een grote groep, en die groep zelf is ook niet uitroeibaar.

Als je pad een vervelend persoon kruist dan ga je typisch snel verder op je pad, maar als deze persoon macht heeft over jou (een manager, leidinggevende, baas, …), tsja, dan wordt het misschien al wat moeilijker om je aan hem te onttrekken. Vaak wordt dan geschertst ‘een typisch voorbeeld van Peter’s principe’. Die term is vernoemd naar Laurence J. Peter die stelt dat een manager wordt gepromoveerd tot zijn niveau van incompetentie, dus tot een positie waarin hij geconfronteerd wordt met uitdagingen die zijn competentie te boven gaan. De gangbare logica wil namelijk dat na een belangrijke verwezenlijking een promotie volgt naar een volgend niveau. Een prestatie op een bepaald niveau is echter géén garantie voor een gelijkaardige prestatie op het volgende niveau. Als je dus de gangbare logica blind volgt, dan volgt ook haar noodzakelijke finaliteit zoals aangegeven door Peter.

En Peter was blijkbaar niet bang voor wat generalisaties: ‘[…] in time every post tends to be occupied by an employee who is incompetent to carry out its duties […]’. Dat is natuurlijk een erg boude uitspraak. Dat zou betekenen dat alle, of toch de grote meerderheid, van de managers eigenlijk incompetent zijn en niet opgewassen voor hun taak. Stel dat deze theorie inderdaad correct is, dan zou het mogelijk moeten zijn om ze proefondervindelijk te testen en er uiteindelijk ook een verklarende theorie voor te vinden.

Die verklarende theorie heb ik warempel gevonden, het ‘Dunning-Kruger effect’, ineens met het cool ‘effect’ achtervoegsel. De theorie van de heren Dunning en Kruger, gestaafd met empirisch onderzoek en in 1999 gepubliceerd in de ‘Journal of Personality and Social Psychology’, stelt dat incompetente mensen hun incompetentie systematisch zwaar onderschatten én dat competente mensen hun competentie onderschatten. De incompetente mensen zijn als het ware blind voor hun incompetentie (ze weten niet dat ze niet weten) wat hun eventuele groei naar competentie in de weg staat. En de competente mensen schatten hun competentie niet naar waarde door de groeps consensus werking: het is niet de sterkste die het haalt maar de sterkste groep (van zwakkelingen).

Oh neen, wat kleinzielig. Grote mensen, naar ik vermoed allesbehalve kleinzielig, gingen mij echter voor

‘The fundamental cause of the trouble is that in the modern world the stupid are cocksure while the intelligent are full of doubt’ (Bertrand Russel)

‘Ignorance more frequently begets confidence than does knowledge’ (Charles Darwin)

‘Two things are infinite: the universe and human stupidity; and I’m not sure about the universe’ (Albert Einstein)

Wel laat het dan zo zijn, zei de pantoffelheld: dit is de eeuw van de kakkerlak. Plets. Plets. Plets. Plets.

Plets.

Plets. Plets. PLETS! Plets. Plets.

Plets plets plets. PLETS!

PLETS!

haha!

Plets.

…

Het begon bij ‘je wordt het antwoord op je eigen vraag’. Voor dat artikel, was een vaak voorkomende vraag aan mezelf ‘wat is de kwaliteit van je denken’. Na dat artikel begreep ik echter dat ik net zo goed kon vragen ‘wat is de kwaliteit van je voelen’.

En dus begon een queeste binnen een queeste, waarin ik mijn eigen emoties zou deconstrueren. De eerste poging was al een schot in de roos, teleurstelling bleek mijn voelen te overheersen en mijn denken te begrenzen. Ik merkte dat het schrijven een soort van zich zelf leidende ontdekkingstocht werd, waarbij de schittering van de vondsten niet beperkt bleef tot het papier. Het voelen wordt verwoord, wat het bijna tastbaar maakt, en alhoewel het hele proces organisch verloopt, alsof het zich buiten mijn eigen wil om ontplooit op mijn computerscherm, blijkt het toch een finale impact te hebben op dat gevoel. Het staat geschreven, er is geen weg terug.

Een catharsis. Zeker omdat ik die zaken niet onder woorden durfde brengen, in de eerste plaats voor mezelf, en in de tweede plaats voor mijn omgeving. Na het aanpakken van teleurstelling, begon ik met het volgend onbehandeld thema: ‘bullshit’. Toen ik dat uitschreef borrelde spontaan de vraag op of ik dit wel vrijblijvend kon delen met de wereld (de wereld welja, beperkt tot de twee handen vol mensen die dit lezen). Transparantie is een hoofdpijler van klareau.be: de open dialoog zonder veroordeling. Maar vanaf wanneer werkt transparantie in je eigen nadeel?

Die vraag hield me wakker, wat dramatischer klinkt als het is voor een chronisch slechte slaper, en dat is op zich ook niets bijzonder, 1/3 slaapt slecht in Vlaanderen. Maar wat als die terughoudendheid om voluit transparant te zijn, nu nét de oorzaak blijkt te zijn ‘mijner lijden’? Je kan toch niet in stilte niet akkoord zijn? Daarom maak ik een halve moedige sprong, bij uitzondering zal het artikel ‘de cynische dans van narcisme en onverschilligheid’ alleen voor geregistreerde leden beschikbaar zijn, op aanvraag (registreren doe je via de pagina klareau. hoezo?)

Op weg naar mijn trein, was ik mij aan het pijnigen over het al dan niet publiceren van dat artikel, toen mij aan het Sint-Pieters station een foldertje in de handen werd geduwd van ‘Hart boven hard’. Ik had de term al horen voorbij waaien, en ik dacht dat het één of andere campagne was tegen overdreven snelheid. Neen, warempel, het is een hele beweging van 15.000 mensen met website, visual identity, logo en slogan ‘waar winst het wint van waarde, is verlies het resultaat’. De beweging pleit voor maatschappelijke verandering, minder stress, een meer eerlijke verdeling van de welvaart en dan nog wat (er zijn in totaal 10 ‘hartenwensen’). En welke betere manier om dat collectief te beginnen realiseren dan met een Grote Parade? In de hoofstad, zondag 29 maart: eerst 2 kilometer stappen, en daarna wat muziek: ‘er is wéeeeel een alternatief’.

Neen wacht eens. Wat lost samen 2 kilometer wandelen nu op (behalve wat vet verbranden)? Zijn die grootse kreten, het jagen op het spook van de meritocratie, een niet al te algemeen valnet voor de vele individuele en specifieke gevoelens van onbehagen? Wat gevoel verschuilt zich onder dat gevoel van frustratie? Welke persoonlijke acties neem je niet door je te scharen achter een groots collectief protest tegen het ‘systeem’?

Heb jij ook zo een stokpaard? Iemand begint erover en voor dat je het weet heb je al snel 10 minuten vol vuur en milde uitingen van waanzin (opengesperde neusgaten, bliksemende ogen, bezwete oksels) gesproken over hoe die ene coach jouw favoriete voetbalclub de nek heeft omgedraaid. Of over de navelstaarderij en kortzichtigheid van de politiek, ‘ze nemen hun verantwoordelijkheid niet, die zakkenvullers!’. Of over hoe weinig begrip de maatschappij opbrengt voor jouw specifieke situatie, ‘dat zou toch niet mogen!’. Als jij zo iets hebt, ik heb dat met absurditeit, dan weet je dat je dezelfde reeks preken regelmatig bovenhaalt, met wisselende instemming van de vaak snel verveelde toehoorders. Einstein definieerde waanzin als steeds hetzelfde proberen en toch een ander resultaat verwachten. En volgens die definitie zijn wij, stokpaardrijders, waanzinnig (ons paard is waarschijnlijk ook gewoon dood): om ons te verlossen van een gevoel van onbehagen, herhalen we keer op keer ons zelfde verhaal, zonder dat dit gevoel verdwijnt. Daarom vraag ik je: wat is de kwaliteit van jouw voelen? En als je dat een domme vraag vindt, dan ga je toch gewoon meewandelen met hart boven hard? En neem je stokpaard mee, het is tenslotte een parade.

Consultancy wordt geprofileerd als een beroep met een zeker aanzien: je draagt een pak, hemd, stropdas, en mooie blinkende schoenen. Vergaderen doe je met senior management, misschien wel met de raad van bestuur. Je rijdt in de betere, vaak Duitse, lease-wagen. En als consultant, zal je werkgever je uitleggen dat je in de consultancy ver kan geraken, je kan binnen het bedrijf uitgroeien tot een partner en zoniet wordt je misschien wel een directie lid bij een klant. Prestatie leidt tot doorgroei, en bovengemiddelde prestatie tot bovengemiddelde doorgroei.

Een consulent is een raadgever, en dit impliceert op zijn minst dat diegene die om raad komt vragen de raadgever een bepaalde expertise toebedeelt. Als je op consultatie gaat bij een dokter, wel dan weet je als patiënt inderdaad dat die expertise er is doordat de titel van dokter alleen toegekend wordt na een proeve van bekwaamheid. Dat betekent niet dat je als patiënt garanties hebt de beste behandeling te krijgen bij om het even welke dokter. Het betekent wel dat er een gemeenschap is die al een eerste scheiding doet van kaf en koren, de opleiding tot dokter kan bijsturen en indien noodzakelijk dokters uit de ambt kan zetten Er zijn nog andere jobs, architect, advocaat, boekhouder, bakker, beenhouwer, electricien, … waarbij je het beroep enkel kan uitoefenen na een vastgelegde beroepsopleiding, zoals bepaald door een organisatie die dat beroep vertegenwoordigt.

Maar in welke opleiding moet je slagen om als manager aan de slag te gaan? En in welke opleiding moet je slagen vooraleer je jezelf management consultant mag noemen? Er zijn opleidingen beschikbaar die aan te bevelen zijn om je te bekwamen in de domeinen van strategie, personeelsbeleid, informatica beleid, logistiek beleid, financieel beleid, en er zijn zelfs opleidingen die al deze domeinen belichten (MBAs). Maar is dat een voldoende proeve van bekwaamheid? Er is alvast geen beroepsorganisatie om een eerste scheiding te doen van kaf en koren.

Is het dan wel redelijk om te raden te gaan bij een consulent? Ik zou verdedigen dat dat redelijk is wanneer de vraag beroep doet op (aantoonbare) expertise van die consulent, maar ook, paradoxaal genoeg, als expertise helemaal niet relevant is. Het tweede geval kan vreemd lijken, maar stel echter dat de vraag getuigt van (aantoonbare) onbekwaamheid van de vraagsteller. Dan is het voor deze interessant een (naar alle waarschijnlijkheid) onzinnig antwoord door een consultant te laten optekenen omdat dat een waan van onpartijdige expertise verleent.

Vergeleken met veel van de vandaag beschermde beroepen, is de ’stiel’ zelf van management, en de daarbij uitgevonden management consultant, jong, en de vragen die het zichzelf stelde in het begin zijn vergeten, alhoewel ze brandend actueel blijven. Waarom organiseren we ons in bedrijven om gezamenlijk gespecialiseerde diensten en goederen aan te bieden aan de gemeenschap? En hoe kunnen we zo een organisatie het best aanpakken? In de plaats van die meer fundamentele vragen ligt de klemtoon vandaag eerder op de vraag hoe de beste vergoeding voor de kapitaalverstrekkers kan verzekerd worden: return on investment or die! De maatschappelijke verankering van organisaties is vergeten, en een hol streven naar immer stijgende efficiëntie kwam in haar plaats. En dat holle kader is het ideale platform voor de dans van de narcistische consultant, hunkerend naar prestige met de onverschillige manager die hem inhuurt ter compensatie van zijn eigen onbekwaamheid.

PS: Dit artikel niet bedoeld als consultancy bashing, daar is beter materiaal voor te vinden, zoals bijvoorbeeld in “management theory is what happens to philosophers when you pay them too much”. Als consultant kijk ik gewoon kritisch naar mijn beroep.

PS2: Merk op dat dit niet op alle consultants bedoeld is.

PS3: Als ik nu nog niet genoeg disclaimers heb gezet, en je zit nog steeds met een onbevredigd gevoel, wel laat dat dan het begin zijn van een dialoog met mij. Ik vraag niet beter.

bron foto: http://www.iphotographermag.com/merry-go-round-iphone-photographer-greg-george/

Ik ben al erg lang een stille fan van de betere horror film. Het begon eigenlijk in mijn puberteit, toen ik bang was in het donker en mezelf daarom een ‘desensibilisatie-campagne’ aanpraatte, toe te dienen door middel van horror films. Gewoon, frontaal confronteren die angst, dan komt het wel goed. Indertijd waren dat films als ‘Nightmare on Elmstreet’, ‘The exorcist, ‘Poltergeist’, dat soort zaken. Het was vooral suggestief materiaal, nooit echt expliciet, maar voor mij al meer als voldoende. Naar huidige normen bleef het redelijk onschuldig, maar het soort expliciete verheerlijking van martelingen (denk aan de recente ‘Saw’ reeks) heeft mij nooit aangesproken. Neen, mijn fascinatie ligt eerder bij een nakend maar onvermijdelijk onheil en een werkelijkheid die plots op zijn kop word gezet. Je wereldbeeld dat zich stript van zijn illusies van veiligheid en enkel de rauwe woestijn van de onverschillige werkelijkheid toont waarin de mens een hulpeloze speelbal is van de elementen.

Vandaag pik ik nog steeds regelmatig een horrorfilmpje mee, en hoe meer ik er zie, hoe meer ik het patroon van mijn eigen fascinatie erin herken. Maar wat mij vooral opvalt, is de stijgende populariteit van de zombie film. De zombie als symbool voor onafwendbaarheid: je kan ze niet doden, want dat zijn ze al. Je kan ze alleen maar een tijdje immobiliseren. Ja, hoe verdedig je je daar tegen? Niet dus. En als het nu bleef bij eentje of een paar, maar neen, ze verspreiden zich exponentieel, en daar halen ze net hun kracht uit, uit hun aantal. De zombie ook als symbool voor willoosheid, een prooi van zijn basale instincten: ‘eeeeuuuh …. hersens …. eeeeuuuh’. En als toeschouwer van een zombie film voel je als het ware de onafwendbare doem en de angst om ook zo een willoos ‘eeeeuuh’ wezen te worden.

Nu ja, ik heb dat soort ‘diepe’ gedachten, maar niet veel later gaat in mijn hoofd de polonaise vrolijk verder met ‘J’y pense et puis j’oublie. C’est la vie, c’est la vie’ van Jacques Dutronc. Totdat die muziek plotsklaps verstomde bij het zien van een quote van Barbara Raes in het artikel ‘Druk druk druk!’ dat de meritocratie in de kunstwereld bespreekt, en dus ook inhaakt op het gedachtengoed van Paul Verhaeghe.

En het toeval (?) wil dat een interview over diens nieuw boek ’In ons verlangen naar autoriteit spreiden wij het bedje voor macht’ mij trakteerde op een variatie van een persoonlijke favoriet van mij over dominantie: ‘Never underestimate the power of stupidity in large groups’ (dat blijkbaar niet aan de overleden Amerikaanse komiek George Carlin mag toegeschreven worden, maar desalniettemin weergaloos is).

En toen klikte het.

En de ochtend erop werd ik wakker in een gesloten instelling.
Mogelijk, maar nee, toch nog niet.

Het werkt eigenlijk als een immense wipplank, met op het linkerzitje een kudde smachtende zinzoekers en op het rechterzitje een select clubje (maar veel zwaardere) herders. Beiden houden elkaar in beweging terwijl ze wel beschouwd eigenlijk op dezelfde plaats blijven. De zinzoeker beleeft geen plezier in het wippen, maar blijft verbeten zoeken naar de ideale partner, de perfecte job, de gedroomde invulling van zijn rol als ouder, op, neer, op, neer, … Als hij even stopt, rond hem kijkt en dan vertwijfeld in zijn haar krabt, duurt het niet lang tot de andere wippers hem tot de orde roepen – links eensgezind, syncroon en in koor, maar rechts met luide en aanmanende stem – ‘door wippen!’. De vadsige herders moeten lang niet zo veel moeite doen bij het wippen, en ze hebben meer plaats om te zitten, maar echt gezond voelen ze zich toch niet.

Nu ik de Matrix had gezien voor wat ze was, herkende ik haar ook in andere zaken (proudly sponsored by Synchroniciteit).

Het groepje Londom Grammar bracht bijvoorbeeld vorig jaar het magistrale nummer uit ‘if you wait’. Het brengt het thema van de onvervulde wens, in dit geval de perfecte soulmate (‘just one other’) en het daarbij horende uitstelgedrag (‘you wait’). Gemis aan zingeving, wip omhoog: “ik voel mij alleen, maar jij bent leuk!”; teleurstelling, wip omlaag: “jij was dan toch niet de ene, hoe lang moet ik nog zoeken?”. En op, en neer, en op, en neer, …

En zo worden wij in ons smachten naar zin willoze volgelingen, zombies, van valse profeten met hun holle beloftes over geluk, schoonheid, liefde, succes, waarheid, rechtvaardigheid, eeuwig leven of gemoedsrust.

Tsja, en dan? Is dit niet gewoon een andere formulering van wat ik al eerder schreef (in “Absurditeit is waarheid gespiegeld in de onverschillige werkelijkheid”), namelijk dat we allen kiezen uit romantisch deïsme, materialistisch atheïsme of radicaal nihilisme? En is dat op zich ook niet al een andere formulering van wat Camus nog eerder schreef (zie “Is absurditeit uitroeibaar”), namelijk dat we allen moeten kiezen tussen zelfmoord, ons overgeven aan een goddelijke macht (kies je favoriete valse profeet!) of de zinloosheid moedig omarmen?