strategie als cocaïne voor de directie

God is dood“, Nietschze, 1882
Nietschze is dood“, God, 1900

Een strategie is een plan om een lange termijn doel te bereiken, via een welgekozen pad met gebruik van de nodige middelen (1). Het concept lijkt mij hoe langer hoe meer op de Heilige Graal: prikkelend en inspirerend maar uiteindelijk toch ook gewoon maar fictie. De verhalen die ik lees, hoor en meemaak over strategie gaan immers altijd over een gebrek aan ofwel een strategisch plan ofwel aan de uitvoering daarvan.

Na al die jaren erover gelezen te hebben, ben ik dan ook nog steeds geen heldere bedrijfsstrategie ‘in vivo’ tegen gekomen. Ik heb wel al vaak dezelfde argumenten gehoord waarom in dit of in dat bedrijf de strategie niet duidelijk is: het ligt aan de cultuur, het ligt aan de incompetentie van het management, het ligt aan de bedrijfspolitiek, het ligt aan de steeds sneller veranderende markt, het ligt aan de disruptieve technologie. Strategie is dus iets dat we vooral niet vinden in organisaties (2), maar waar we tegelijkertijd toch management boeken over blijven volschrijven.

In de psychologie noemen ze zoiets negatie. En op zich is negatie ook logisch wanneer mensen in het bedrijfsleven nadenken over de lange termijn, want “op de lange termijn zijn we allemaal dood” (3) (4). Er is daarnaast nog een andere systemische reden waarom dit idee over strategie zo wijdverspreid is in ons militair, management en anders denken. Onze kijk op de tembare natuur hangt samen met het objectiveren daarvan: we herleiden de realiteit ‘tot doelgerichte systemen van elkaar beïnvloedende objecten’ (5).

Magisch denken is de overtuiging dat ideeën, gedachten, acties en woorden, of het gebruik van symbolen de loop van de gebeurtenissen in de materiële wereld kunnen beïnvloeden.” Wikipedia

Strategisch denken draagt de belofte in zich dat doordacht plannen betere tijden garandeert. Strategisch plannen is als de spreekwoordelijke zilveren kogel die de weerwolf zal uitschakelen en dus het onheil zal voorkomen en daarmee dus ook succes garandeert. Het oorzakelijk verband tussen succes en strategie wordt echter niet door feiten ondersteund (6). Dit magisch denken (7) is dus een manier om een ‘alternatieve’ werkelijkheid in stand te houden (8) ook al is die in strijd met de wetenschap en logica.

En dat komt omdat belangrijke delen van management lagen in bedrijven én van de consulting industrie enkel teren op narcistische verlangens van persoonlijke grootheid en aanzien (9). Een bevoorrechte groep van mensen hanteert gezamenlijk vage symbolen en rituelen om succes zogezegd af te dwingen, maar kan daar noch systematische methodes noch reproduceerbare resultaten voor neerleggen. Het is vaak niet meer dan holle retoriek die enkel het eigenbelang van haar bevoorrechte spreker dient.

In dubio abstine” in de juridische ethiek (“bij twijfel niets doen”)
primum non nocere” in de medische ethiek (“ten eerste geen kwaad doen”)
If you got bad news, You want to kick them blues, cocaine” onetisch advies om de negatie te verlengen

Het uitzetten van een toekomstvast beleid is wel degelijk een belangrijke activiteit voor elk bedrijf. Daar stopt het wel niet bij, dat beleid moet immers ook nog eens worden waargemaakt en bijgestuurd wanneer de omstandigheden veranderen. Een glimmende doch onsamenhangende presentatie over strategie is wél hulpzaam voor de aan zelfliefde verslaafde directeur, met name om zijn eigenbelang in stand te houden, maar ze is niet hulpzaam om te handelen in het belang van de organisatie met haar medewerkers, klanten en leveranciers. Deal dus niet in vaagheid, het is onethisch.

If you got bad news,
You want to kick them blues, cocaine
When your day is done
And you got to run, cocaine
She don’t lie,
She don’t lie,
She don’t lie, cocaine” Cocaine, JJ Cale (10)


bron foto: Deze foto en bijhorende metafoor over ‘executive cocaine’ heb ik geleend bij Niek de Visscher (@niekdevisscher). Hij verwees  op een evenement van de Belgian Asssociation van Enterprise Architects naar de systemische faling van enterprise architecture, . Mijn titel dekt niet helemaal dezelfde lading, maar we bedoelen wel hetzelfde. De volledige lezing van Nick kan je volgen op YouTube, en de specifieke verwijzing naar cocaine vind je omstreeks minuut 12 in de video (die wel eventjes duurt).

(1) https://www.ensie.nl/redactie-ensie/strategie. Papier is geduldig, zelf ben ik dat eigenlijk niet. In deze definitie moeten de termen ‘plan’, ‘termijn’, ‘doel’ en ‘middelen’ specifiek, meetbaar en in de tijd gedefinieerd zijn. Een slide show met enkel wat woorden en diagramma’s voldoet hier duidelijk niet aan.
(2) Pas op, je kan altijd wel een document vinden waarvan de titel dan wel Strategie is, maar waarvan de inhoud de lading niet helemaal (of helemaal niet) dekt. Zie ook de noot (1)
(3) Een uitspraak van de beroemde macro-econoom John Keynes, naar wie de keynesiaanse economie is vernoemd, een onderwerp waar ik zelf verder niets over weet, behalve dan dat het wel slim klinkt.
(4) Voor wie deze negatie over de dood in een bedrijfs context zou willen afdoen als een intellectuele of letterkundige spitsvondigheid van mijnentwege kan ik boeken als “Life against death” of “To have or to be?” aanraden.
(5) In de sociologie wordt dit soort denken geklasseerd onder de functionele sociologie. Een dergelijke kijk wordt ook wel positivistisch genoemd. Het feit dat deze kijk in een categorie valt betekent uiteraard dat er ook alternatieve kijken bestaan. Het betekent met andere woorden dat ze niet per se absoluut waar is, maar onderdeel vormt van de fundamentele filosofische metafysische kijk van een individu op de realiteit waarvan hij deel uitmaakt.
(6) Ik zal eerlijk zijn, ik heb géén uitgebreide literatuurstudie gedaan, omdat ik redelijk overtuigd ben van mijn gelijk. Ik heb wel alvast in de abstract van de publicatie ‘Strategic planning and company performance: An appraisal of the empirical evidence‘ gelezen dat er geen echt verband kan gelegd worden tussen strategisch plannen en bedrijfs performantie. Als iemand toch een paper vindt die hiervoor toch wel bewijs aanlevert: ik lees het graag!
(7) Ook in een recent artikel in de FT, ‘The magical thinking that misleads managers‘ wordt magisch denken in de bedrijfswereld expliciet vermeld. En hoewel dit (nog?) niet echt de mainstream berichtgeving is over de bedrijfswereld, noch de hoofdtoon in academische publicaties is er toch wél al een onderzoeksgroep in Frankrijk, ISEOR en het SEAM instituut, die al enkele tientallen jaren het huidig management denken als een virale infectie beschouwt (gezondheid!). Als inleidend artikel kan ik ‘Virtue or virus‘ aanraden.
(8) Recent las ik, tot mijn verstomming, een artikel via Blendle.com ‘Waarom de nazi’s geloofden in het bovennatuurlijke‘ waarin het occultisme van de Nazi’s wordt verklaard als een tegenreactie op de ‘verfoeilijke’ wetenschappelijke verlichtingsgolf, die ook met de Joden werd geassocieerd. Magisch denken is dus van alle tijden, maar onschuldig of onschadelijk is het dus zeker niet.
(9) Een recent artikel in dS Weekblad, ‘Selfies? Een narcist laat zich fotograferen’, beschrijft uitvoerig de haast epidemische verspreiding van narcisten onder de beleidsmakers in bedrijven en politiek.
(10) Het nummer ‘Cocaine decision’ van Frank Zappa kende ik zelf nog niet, maar de tekst ervan integreert wondermooi met de mijne.

“[…] the cocaine decisions that you make today
Will not be discovered till it’s over ‘n’ done
By the customers you hold at bay […]
You make EXPENSIVE UGLINESS
(How do you do it? – let me guess . . .)
Cocaine decisions . . .
Cocaine decisions . . .
Cocaine decisions . . .Frank Zappa, Cocaine decisions

Toch heb ik het nummer ‘Cocaine’ van JJ Cale hieronder geplaatst, waarvan ik eigenlijk de cover door Eric Clapton kende. En waarom dat nummer? Ik vind het zelf een héérlijke sfeer van hoogmoedige verloedering uitstralen (ik heb zelf nooit gesnoven, nee), en het staat ook op 1 in de ‘Top 10 Cocaine Songs Of All Time‘.
(11) Proficiat: deze voetnoot is bonusmateriaal! Er is namelijk geen elfde voetnoot in de tekst. En toch vond jij je weg tot hier, lezer, misschien het antwoord zoekend op een vraag die nu nog rondzweeft in jouw onderbewustzijn. Mocht die vraag zijn: “Ja maar Svend, is cocaïne dan het tegenovergestelde van zwarte koffie?“. Als dat je vraag is, dan is mijn antwoord volmondig ja: vaagheid kan en zal nooit verenigbaar zijn met het zwarte koffie principe.

12 thoughts on “strategie als cocaïne voor de directie

  1. Hey Sven, Een snuifje coke in combinatie met flexibiliteit en strategie heeft mogelijks wel zijn effect: (Rudd, Greenley, Beatson, & Lings, 2008) ‘Strategic planning and performance: Extending the debate’

  2. Ola compadre!

    Wie onderneemt heeft (toch meestal) een duidelijke strategie om hopelijk succesvol te worden. Eens de eerste stap gezet is bijsturen obv voortschrijdend inzicht natuurlijk essentieel.

    De vele (al dan niet neergeschreven) principes waaraan je je als leider houdt, het plan en de timing die je volgt, de do’s en zeker de dont’s, … Dat is simpelweg strategie, ofwel om de juiste koers aan te houden, ofwel om te garanderen dat flexibiliteit in de gekozen koers gegarandeerd blijft.

    Helaas is het veel moeilijker die koers nog hard te maken in grotere bedrijven met een brede toplaag aan het roer. Gebrek aan consensus en onduidelijke mandaten kunnen de strategie verwarren. Foute keuzes bij het delegeren van belangrijke activiteiten zijn zelfs meestal nefast. (het o zo vaak voorkomende Peter principle & Dunning-Kruger effect).

    Los daarvan, kan de strategie natuurlijk simpelweg niet succesvol zijn of het doel gewoonweg niet haalbaar.

    • Ola compadre!

      Doelloos ondernemen – ondernemen zonder plan – zal waarschijnlijk inderdaad niet (vaak) voorkomen, of alvast niet erg lang. Ondoelmatig ondernemen daarentegen is alomtegenwoordig: het doel wordt onvoldoende onderzocht en/of wordt niet bereikt. Ik schreef daar al eens eerder over (in http://www.klareau.be/absurdistan/het-gesis-van-de-scheppende-vernietiging/). Voor mij is het dus alleszins géén gegeven dat ondernemers meestal een duidelijke strategie hebben, laat staan dat het een goede strategie is. Er staat inderdaad heel veel in de weg om tot een goede strategie te komen.

      • Voor mij is het ook geen gegeven hoor. Alleen wou ik hier even de hypothese lanceren dat dit “bij het begin” bijna altijd wel zo is. Starten met een plan en doelmatig werken is inherent.
        Pas wanneer alles vanzelf lijkt te lopen (steeds zeldzamer businessmodel), en al zeker wanneer de top te breed en incompetent wordt, lijkt het fout te gaan. Dan duikt “ondoelmatig” op.

        Wanneer er opnieuw hoge nood is aan doelmatig werken, voor primaire of secundaire activiteiten, dan wordt het moeilijk en krijgt men de strategie niet meer helder.

        Maar anderzijds… What do I know

  3. I’m in, top idee. Optie 1: gewoon ergens te velde na de werkuren (op wandelafstand van een station in België) Optie 2: ergens op een vrij/zat avond met weinig beperkingen in tijd (ergens in België).

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.