over de oorsprong der bewustzijn

“No future” zongen de Sex Pistols al in 1977, en die slogan stond ook geschilderd op de straten van mijn jeugd. Die onheilspellende profetie blijkt nu uit te komen. Of neen, dat is niet helemaal waar, er is wél een toekomst voor ons, de mens, ze is enkel gitzwart. De ongebreidelde groei van onze soort en de daarmee gepaard gaande meedogenloze uitbuiting van de natuur moet onvermijdelijk leiden tot een wereldwijde ramp, noem het ietwat sarcastisch een eco-logische correctie. Willen we daarna toch nog wat van onze levenstandaard behouden, dan moet er bij gebrek aan beschikbare menselijke ‘werkkrachten’, massaal op robotica ingezet worden. Dat is de laatste fout die we zullen maken, totdat wij als leerling tovenaar overrompeld worden door de betoverde bezems die we niet langer de baas kunnen (1).

Dat is althans in een notendop het kern betoog van de film Automata die zich afspeelt in 2044 met in de hoofdrol Antonio Banderas als Jacq Vaucan. Het is een trage en sombere film waarin Jacq in stille wanhoop zoekt naar een betere toekomst voor hem, zijn vrouw en hun nog ongeboren kind op een aarde die nog nauwelijks leefbaar is na een zonne-eruptie waarbij bijna alle mensen omkwamen. Als Jacq een gewichtig dossier voor zijn bedrijf tot een succesvol einde kan brengen dan, zo belooft zijn baas, krijgt hij een overplaatsing naar de kuststreek. Jacq heeft nog levendige dromen over zijn kindertijd, zorgeloos, uitgelaten, spelend en spetterend in de aanspoelende golven aan het strand. Hij blijft zich krampachtig vastklampen aan zijn hoop om aan de kust terug een sprankel van die levensvreugde te vinden.

Jacq is een verzekeringsagent voor een robotten fabrikant en onderzoekt schadegevallen veroorzaakt door robotten. Hij zoekt daarbij vooral uitsluitsel over onrechtmatige aanpassingen (2) aan die robotten. Robotten in de toekomst zijn hard-wired om aan twee basis wetten te voldoen, de eerste is dat ze mensen niet mogen kwetsen, de tweede is dat ze noch zichzelf noch andere robotten mogen herstellen. In deze zaak is er sprake van een robot die zich zelf zou hebben gerepareerd. Voor Jacq is het duidelijk dat machines géén bewustzijn hebben, ze worden wel stelselmatig beter in het nabootsen van menselijk gedrag, maar het blijft niet meer dan een slim truukje.

Hoe meer Jacq zich in de zaak verdiept, hoe meer hij echter ogenschijnlijk zelfstandig gedrag observeert bij enkele robotten. Zo weigeren sommigen zijn bevelen uit te voeren. Wanneer hij zijn frustratie hierover uit tegen één van hen, tenslotte gebouwd om de mens te dienen, en dus alleen maar een machine, antwoord deze laconiek:

“Just a machine? That’s like saying that you are just an ape.” (3)

Niet veel later peilt Jacq naar de oorsprong van het bewustzijn van de robot, waarop die kort en bondig een einde maakt aan alle mogelijke logische argumenten voor een mens-centrisch wereldbeeld:

“It just happened. The way it happened to you. We just appeared.” (3)

Als bewustzijn op mysterieuze wijze de mens in evolueerde, waarom zou dat dan ook niet kunnen gebeuren in ‘levenloze’ materie? Eigenlijk is dat een strikvraag. Ze vertrekt namelijk van de fundamentele aanname van het materialisme en ook alle objectieve wetenschappen, namelijk dat bewustzijn een kenmerk is van het stoffelijke (4). Ons wereldbeeld was tot Copernicus aarde-centrisch, tot Darwin God-centrisch (5) en is sinds de Verlichting materie-centrisch. Maar hoe kan iets onbewust als het stoffelijke leiden tot zo iets onstoffelijk als het bewustzijn (6)? Is ons denken dan inderdaad niets meer dan ‘het vlees dat met zichzelf babbelt’? (7) Ik heb daar zelf toch ernstige twijfels bij, wat volgens Descartes alvast de fundamentele bevestiging van mijn bestaan is (8).

 


(1) Dit thema behandelde ik al eerder in mijn recensie over het boek ‘our final invention’ in AI als het moderne monster van Frankenstein.
(2) Aanpassingen die niet door de fabrikant zijn uitgevoerd leiden tot een opschorting van de aansprakelijkheid van de fabrikant.
(3) Deze en ook andere quotes zijn makkelijk terug te vinden op de IMDB pagina over Automata.
(4) Op deze pagina van de Britannica staat een omschrijving van materialisme, haar historiek en relatie met de wetenschap.
(5) De titel van deze post verwijst ook meteen nederig en met een kwinkslag naar het werk van Darwin ‘Over de oorsprong der soorten’, dat je nu ook online kan lezen.
(6) Quote van Peter Russel, http://www.peterrussell.com/Reality/RHTML/R1.php
(7) “Thinking is just the meat talking to itself. […].”, Karen Stollznow, gequoteerd in “Consciousness: why materialism fails“.
(8) Lees hier een korte omschrijving op Wikipedia over zijn beroemde dubito, cogito, ergo sum.

2 thoughts on “over de oorsprong der bewustzijn

  1. Maar was het ook een goede film, vroeg de geïntrigeerde maar zich onvolledig voelend achterblijvende lezer zich af…

    • Ik vond het een heel goeie film terwijl ik hem zag en heb daarna nog een ganse week nodig gehad om hem te plaatsen. Top. Maar smaken verschillen hé …

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.