Grote denkers hebben opmerkelijke erfenissen nagelaten. Schopenhauer liet ons ‘Het slechtste moet nog komen’ na. Wittgenstein, leerde ik zopas van een bevriend collega, deed het met ‘Waarvan men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen.’ Een leven van denken, en dat zijn dan de quotes die ze opleveren? Laat dat de toon zetten voor de terugblik op mijn eigen erg lang volgehouden zoektocht naar zingeving binnen mijn werk. Eigenlijk kan ik daar alleen maar over besluiten dat ik twee zoektochten door elkaar heb ‘verward’. Ik zocht naar een manier om mij de kenmerken toe te eigenen die succesvolle mensen hebben in het zakenleven. Ondertussen voelde ik een onbenoemd onbehagen over de duistere grotten die ik aantrof achter de blinkende façade van dat zakenleven. Hoe meer ik die grotten verkende, met lucifers, fakkels, zaklantaarns, werklampen, TL buizen … hoe meer ik andere lege, koude, vochtige grotten aantrof. Tijdens al dat zoeken merkte ik wel op dat terwijl ik zélf nog steeds het grotten complex naarstig verkende, de meeste andere leeftijdsgenoten al lang niet meer in de buurt waren, en vermoedelijk ergens op die bovenverdiepingen vertoefden, daar waar alles wél blinkt. Zogezegd.

Teleurgesteld door het uitblijven van ‘succes’ binnen mijn loopbaan, twijfelde ik tegelijkertijd wél aan de aanspraak op zingeving die succes pleegt te maken. En in plaats van de teleurstelling te verwerken, bleef ik volharden in mijn zoektocht naar de zin van succes.

Dat is een gangbaar patroon, althans als ik de ‘soft-skills’ trainingen die ik heb gehad goed heb begrepen. Ik zit op de rouwcurve, in de ontkenning fase (o ironie van het leven, de bedenker van die rouwcurve is ondertussen zelf ook dood). Ik zit daar vast omdat ik niet dieper wil zakken, afgeschrikt door het gevreesde onbekende, door de ogenschijnlijke bodemloze put (of zit ik er al in, apatisch?). Om mijn emoties te kanaliseren rationaliseer ik me dan maar suf. Lezen, denken, schrijven. Vooral niet doen. Vooral niet het probleem aanpakken. Pas op, ik heb geen rouwcurve nodig om lui te zijn, te lezen, denken en schrijven, dat gaat vanzelf. Nee, de clou zit hem erin dat ik een aangehouden gevoel van onbehagen in stand houd uit vrees om de onderliggende oorzaak aan te pakken met alle gevolgen die daaruit voort kunnen komen. Zonder al dat gerationaliseer, zou ik waarschijnlijk gewoon schrijven: nen gefrustreerde mens.

Net als God, is niets menselijks mij vreemd, dus ook het erkennen van een gebrek aan moed valt mij niet al te zwaar. Zeker niet als ik daarmee een groot deel emotionele ballast finaal overboord kan gooien. Een ballast die ik zelf heb omhoog heb gehesen en die mij nu al die tijd verhindert op te stijgen.

Maar ik ben niet alleen. Er zijn nog heel wat andere slachtoffers van rouwcurves en van de uitwassen van absurditeit (gefrusteerden!). Een erg elegante klacht tegen absurditeit is op papier gezet door Harry G. Frankfurt in zijn gebalde ‘On Bullshit’. De auteur is een bekend filosoof (en autoriteit), en koos bewust voor de provocatieve term ‘bullshit’ omdat die zo herkenbaar is, maar ook omdat ze geen gelijke kent in minder vulgair taalgebruik. Frankfurt merkt op dat we overstelpt worden door ‘bullshit’, en probeert dan ook de kern van de term bloot te leggen, door ze onder andere te vergelijken met de leugen. Het essentieel onderscheid met de leugenaar is dat de ‘bullshiter’ onverschillig is om de waarheid te spreken: wat hij vertelt zijn dient in de eerste plaats zijn doelen, en niet één of andere waarheid: “bullshit is a greater enemy of the truth then lies are”.

Toevallig (?) las ik van de week een artikel dat de recente uitspraak “bruiswater is slecht voor je” van TV persoonlijkheid Evy Gruyaert hekelde. Frankfurt merkt op we tot aan onze nek in de ‘bullshit’ zitten omdat, net zoals Evy, zovele mensen zich verplicht zien om zich als expert te gedragen in een gebied waarin ze dat ten gronde niet zijn. Hoe komt dat toch? Wel, sinds de teloorgang van de Grote Waarheid, rest de meeste mensen enkel nog scepticisme: we weten niets zeker. Je kan dan wel Objectiviteit blijven nastreven maar haar niet opeisen voor je eigen uitspraken. Een alternatief is dat je Oprechtheid nastreeft: waar zijn aan jezelf, in alles wat je doet. Frankfurt legt echter geduldig uit dat Oprechtheid onbereikbaar is voor de ware scepticus: Oprechtheid vereist immers zelfkennis en in overeenstemming daarmee handelen, maar als alle kennis onzeker is, dan ook zéker zelfkennis. Oh neen, een tegenstrijdigheid! Neen, gewoon Bullshit.